SULAMA SİSTEMİ VE YÖNTEMLERİ
Bitkilerin normal gelişmelerini sürdürebilmeleri ve ürün verebilmeleri için ihtiyaç duydukları sulama suyu, bir takım yapılarla su kaynağından alınır, sulanacak alana iletilir ve alan içerisinde bitki kök bölgesine kadar dağıtılır. Bu yapıların bütününe sulama sistemi adı verilmektedir. Bu yapılarla yalnızca suyun alınması, iletilmesi ve dağıtılması değil, aynı zamanda kontrolü de gerçekleştirilir. Sulama sistemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılır.
Hizmet Etki Alanlarına Göre
- Büyük sulama sistemleri
- Tarla sulama sistemleri
Su iletim ve dağıtımına göre
- Yüzey sulama
- Basınçlı sulama
a) Yüksek basınçlı sulama
b) Düşük basınçlı sulama
Sulama Yöntemleri
1) Yüzey Sulama
- Salma sulama
- Tava (göllendirme) sulama
- Karık sulama
- Uzun tava sulama
2) Basınçlı Sulama
- Makro sulama
- Yağmurlama sulama
- Mikro sulama
- Damla sulama
Sulama Yöntemlerinin Sınıflandırılması
Sulama yöntemi deyimi; su kaynağından tarla parsellerine kadar getirilen suyun bitki kök bölgesine veriliş biçimini tanımlar. Sulama yöntemlerini yüzey ve basınçlı sulama yöntemleri biçiminde sınıflandırmak mümkündür. Yüzey sulama yöntemlerinde su arazi yüzeyinde belirli bir eğim doğrultusunda yerçekiminin etkisi ile ilerlerken bir yandan da infiltrasyonla toprak içerisine sızar ve istenen miktarda sulama suyu bitki kök bölgesinde depolanır. Basınçlı sulama yöntemlerinde ise sulama suyu kaynaktan bitkiye kadar basınçlı borularla iletilir ve dağıtılır. Basınç altındaki sulama suyu yağmurlama sulama yönteminde olduğu gibi doğal yağışa benzer biçimde bitki üzerinden verilir veya damla sulama yönteminde olduğu gibi toprak yüzeyine verilir.
Sulama yöntemi deyimi; su kaynağından tarla parsellerine kadar getirilen suyun bitki kök bölgesine veriliş biçimini tanımlar. Sulama yöntemlerini yüzey ve basınçlı sulama yöntemleri biçiminde sınıflandırmak mümkündür. Yüzey sulama yöntemlerinde su arazi yüzeyinde belirli bir eğim doğrultusunda yerçekiminin etkisi ile ilerlerken bir yandan da infiltrasyonla toprak içerisine sızar ve istenen miktarda sulama suyu bitki kök bölgesinde depolanır. Basınçlı sulama yöntemlerinde ise sulama suyu kaynaktan bitkiye kadar basınçlı borularla iletilir ve dağıtılır. Basınç altındaki sulama suyu yağmurlama sulama yönteminde olduğu gibi doğal yağışa benzer biçimde bitki üzerinden verilir veya damla sulama yönteminde olduğu gibi toprak yüzeyine verilir.
Uygun Sulama Yönteminin Seçilmesi
Sulama uygulamalarında, belirli bir alan sulamaya açılırken, önce koşullara en uygun sulama yöntemi seçilir, sonra bu yöntemin gerektirdiği sistem planlanır, kurulur ve işletilir. Genel olarak seçilecek sulama yönteminin aşağıdaki gibi bazı şartları yerine getirmesi gerekir;
• Üniform bir su dağılımı,
• Derine sızma ve yüzey akışları gibi kayıpların minimum kılınması,
• Toprak erozyonuna neden olmaması,
• Tarımsal mekanizasyonu engellememesi,
• Tuz sorunu olan yerlerde tuzların yıkanmasına yardımcı olması gerekir.
Bu şartların tamamını yerine getirebilen bir sulama yöntemi bulmak mümkün değildir. Sulama yöntemlerinin birbirlerine karşı avantaj ve dezavantajları vardır. Sulama yönteminin seçiminde etkili olan faktörler Çizelge 4.2‘de şematik olarak gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi bu faktörleri; su kaynağı ve sulama suyunun özellikleri, toprak özellikleri, topoğrafik özellikler, iklim özellikleri, bitki özellikleri, ekonomi, sosyal ve kültürel durum olmak üzere 7 grupta toplamak mümkündür. Sulama yönteminin seçilmesinde izlenmesi gereken yol faktörleri vardır. Karşılaştırmalı bu faktörlerin değerlendirilmesi sonucunda, hangi sulama yönteminin seçileceği büyük ölçüde ortaya çıkacaktır.
Su Kaynağı ve Sulama Suyunun Özellikleri
Su kaynağının cinsi ve uzaklığı; Sulama suyu, akarsu vb. yerlerden saptırılarak alınıyorsa genellikle açık kanal sistemiyle getirilir ve yüzey sulama yöntemleri uygulanır. Su kaynağı istenen basıncı sağlayacak kadar yüksekte ise, ayrı bir enerji masrafı
gerekmeyeceğinden basınçlı sulama yöntemleri tercih edilmelidir. Su derin kuyulardan sağlanıyorsa suyun birim maliyeti oldukça yüksektir. Bu durumda yüksek sulama randımanının elde edildiği basınçlı sulama yöntemleri seçilir.
Su kaynağının debisi ; Tava (göllendirme) ve uzun tava (border) sulama yöntemlerinde çok fazla miktarda su gerekir. Bu yüzden tarla başındaki su debisinin 30 l/s ‘nin altında olması durumunda karık sulama veya basınçlı sulama
yöntemlerinden birini seçmek gerekir.
Su kısıtı ; Sulanacak arazinin fazla, suyun az olduğu durumlarda yüksek bir su uygulama randımanı gerektiğinden, genellikle basınçlı sulama yöntemleri seçilir.
